Vraogpraotie met Henk Nijkeuter Taolkrant dec.2013

Vraogpraotie met Henk Nijkeuter Taolkrant dec.2013

Vraogpraotie met…
Henk Nijkeuter

Het eerste diel van de Geschiedenis van de Drentse literatuur, 1816-1956, schreven deur Dr. Henk Nijkeuter en in 2003 publiceerd, kreg ankommend jaor een vervolg. Dat twèeide diel giet over de periode nao de Tweede Wereldoorlog: 1945-heden. Henk Nijkeuter is al veuljaoren gangs met het documenteren van Drentstaolige literatuur. Hij warkt bij het Drents Archief in Assen, waor hij heufd is van de afdeling Collectie en Publiek.

Naor Gieten en Udema
Henk Nijkeuter woont in Gieten, waor hij in 1956 geboren is. Zien pap komp ok oet Gieten, zien mam oet Kostvlies. Hij is de oldste van de veer kinder die het gezin telde. Van zien drèei zussies kwam ien al vrog oet de tied, want zij was nog maor twèei en een half jaor en Henk was toen zeuven. Hiel veul herinnerings hef hij dan ok niet an heur.

De familie van zien mam bestun veural oet eekschellers, die vanoet Gelderland naor Drenthe trôkken. An vaoders kaant was der een traditie van keuterboerties en scheupers. De breurs van zien opa hadden een keuterboerderij in Ees, maor daor was gien plek meer veur Hendrik Nijkeuter, Henks opa. Die besleut daorum zien geluk te zuken in Gieten, waor in die tied net de fabriek van Udema begund was.

Behalve zien opa warkte ok Henks pap bij Udema, dat zodoende een centrale plek har binnen de familie Nijkeuter. Ok de jeugdjaoren van Henk speulden zuk grotendiels of rondom die fabriek.
Hoewel der in het arbeidersgezin niet veul roemte was veur cultuur, speulde Henks pap wel teniel en ok zat hij in de harmonie. Zôlf hef Henk nooit meziekles had, maor de mondharp van zien pap hef hij wel bewaord.

As kind was Henk astmatisch en vaok ziek, waordeur hij geregeld in kinderziekenhoezen lag. Hij miste daordeur veul op de legere schoel. Lezen was in die tied een prachtig tiedverdrief veur hum en hij weur een echte boekenverslinder. Boeten speulen deu hij as ‘t even kun ok, zoas voetballen, hardlopen en hard fietsen, laoter op een echte racefiets.

Leraar en vrijwilliger
Nao de legere schoel in Gieten en de HAVO in Emmen volgde Henk de lerarenopleiding: Nederlands en Geschiedenis. Daornao deu hij de Olde MO-B opleiding Nederlands, ofrond met een doctoraal Nederlands. Zien ofstudeerscriptie schreef hij over het Drents van Bôrger. Tiedens zien studie was hij al ies in contact kommen met professor Entjes en Geert Kocks, die destieds verbunden waren an het Nedersaksisch Instituut in Grunning.

Henk is leraar west an middelbare schoelen in Ter Apel, Haren
en Stadskanaol, laoter ok nog an de PABO in Assen. Hij gaf les in Nederlands, Geschiedenis en CKV (Culturele en kunstzinnige vorming). Toen hij in ‘t begun nog wat roemer in de tied zat, gung hij in zien vrije uren warken as vrijwilliger bij het Drents Letterkundig Documentatiecentrum (DLD) van Drentse Taol, destieds nog in Assen. Tiedens het wark veur het DLD en het verzaomeln van materiaal daor, kwam de vraog bij hum op, waorum der eigenlijk gien Drentse literatuurgeschiedenis was. Dat zul het zuken een stuk makkelker maoken. Het zul de kiem worden van wat hij laoter publiceren gung.

Behalve Nederlands en Geschiedenis studeerde Henk ok Archivistiek, under meer um te leren hoe oj de weg vinden kunt in bronnen. Ien dag in de week reisde hij daorveur naor de Archiefschoel in Den Haag en hij leup stage bij het Rijksarchief in Grunning.

Promotie, publicaoties en priezen
Nao zien doctoraalexaomen Nederlands besleut Henk an Hermann Niebaum van het Nedersaksisch Instituut veur te leggen of het niet meugelk was dat hij promoveerde op het schrieven van een Drentse literatuurgeschiedenis. Niebaum adviseerde hum een opzet te maoken. Nao goedkeuring daorvan kun Henk an de slag en in 2001 was hij klaor met zien proefschrift ‘ De pen gewijd aan Drenthe’s dierbren grond’. Literaire bedrijvigheid in de Olde Lantschap, 1816-1956, dat twèei jaor laoter verscheen as handelseditie en eerste diel van de Geschiedenis van de Drentse Literatuur.

In 1996 was al een publicaotie van Nijkeuter verschenen over
Ben van Eysselsteijn (1898-1973). Drent uit heimwee en
Dudelk Drèents
Jorwert

Kôs biw met een stuk of tien collega’s hen Jorwert west. Oet dat plaotsien in Frieslaand, net even under Leeuwarden, was God jao verdwenen, zoas Geert Mak beschreef in zien boek. Wij hadden naomelijk heurd dat de Allerhoogste een neie poging dee um daor de mèenschen veur zuk te winnen en wij dachten: daor kuw allicht wat van lèren, want ok bij oes in Drenthe hef E ‘t niet makkelk.

Gelukkig was het Olde kerkien van het dôrp nog niet van de haand daon en kun God zien grondperseneel der zo weer an de gang met diensten en zo. Zie doet dat vanzôlf hiel aans dan eertieds het geval was: Hie was jao niet veur niks vertrôkken. Zie holdt daor undermèer kôrte diensten, ok deur de week en zunder preek. En dat schilt al een hiel èende! Zie doet dat in ‘t Nederlaands én in ‘t Fries en ‘t liefst aansum.

Maor wat zie ok doet daor, is oet kuiern gaon met het volk. Hen boeten dus. Midden in de netuur wordt dan een stukkien oet de biebel lezen met de bedoeling daj daor over naodèenken gaot, aj wieder kuiert langs ‘s Heren wegen en paden. Het leste diel van dat pad is een diek, waor as ‘t spiegelglad is, as ‘t regend hef, want klei en regen dat wil niet samen. Dat hebt zie derum daon, want dan bi’j gloepends bliede aj weer in de kerk bint. Zie nuumt het project Nijkleaster en aj neisgierig bint moej maor ies even op internet an ‘t zuken gaon, dan woj een diel wiezer.

Of wij der wat van lèerd hebt veur oeze iegen previncie? Non, God was verdwenen oet Jorwert, maor het is bekend dat E in het Drèentse zaand èeinlijk nooit de voeten vast an de grond kregen hef.
Ja, der wuurden wal kerken bouwd, maor lang niet in ieder dorp, zoas in Frieslaand, dat jao vergeven is van de terpen en van de kerken. En wat der in de Drèentse kerken verkundigd wuur, was miestentieds ok niet geweldig vroom. Want met God hadden zie nog wal wat, der mus toch lene wezen die de hiele zaak hier beneden in ‘t oge huul, maor met de zeun van de timmerman oet Nazareth, hadden zie zowat niks. En as zie zowat niks met je hebt, huuj ok niet vort te gaon, as God zijnde. Het mooie daorvan is daj dan ok niet weer vanneis begunnen huuft. En aj dat toch wilt, umdat der ok hier veul kerken dicht gaot in de ankommen tied, dan is de tip van het voetvolk oet Jorwert nog niet zo gek: een kerk-kuierpadtien begunnen; dat is nog niet zoveul wark. Het veurdiel van Drenthe is daj hier zowat gien klei hebt, dat der bommen gruit en daj hier dus makkelker schoelen kunt veur de regen. Ja, dan kriej haost te doen met je Friese collega’s die aaid deur die klei bentern moet.

En aj dat niet genog vind, kuj aaid nog begunnen met de kinder en heur veurlezen gaon oet de neie kinderbiebel in Drèents van Alja Streutker-Betting. Die het: ‘Niet van gistern’, en dat zeg al genog. Ik geleuf wis dat kinder veul wil hebben zult an de mooie verhalen daorin. Verhalen waor veul van te lèren is en waormet de Allerhoogste zôlfs in Drenthe nog vaste grond under de voeten kriegen wil.
Want zul ‘t gien zunde wezen aw die verhalen kwiet wuurden?
Hans Katerberg

Vergeten woorden?
dop- blut (bij knikkeren)
pakelarie- boeltje
paldern- knoeien met water
stoetkont- breed, dik achterwerk; dikke vrouw
vaalgen- ondiep ploegen
veurmaot- het dichtst bij huis gelegen weiland
wiepstaarten- met de staart slaan
zommerpandiezen – appelras
zwilbult- eeltknobbel
zwienken, zwienkern – varkens houden

Bron: dr. G.H. Kocks – Woordenboek van de Drentse Dialecten

verlangen (1996). Wieder is hij as metwarker of redacteur betrôkken west bij meerdere oetgaoven: Taal in stad en land. Drents (met H. Bloemhoff, 2004), De 100 mooiste Drentse gedichten (2006), De dichter en de wichter. Verzamelde gedichten van Hans Heyting. (2005).
Veur het leste boek kreeg Henk Nijkeuter in 2006 de streektaolpries van het Dagblad van het Noorden. Veur zien verdiensten veur de Drentse cultuur is hij in 2004 onderscheiden met de Culturele Prijs van Drenthe. Hij verliende boetendes zien metwarking an de Encyclopedie van Drenthe (hoofdredactie met aandern) en verzôrgde de in 2010 verschenen drèeidielige serie over Roel Reijntjes: Jonggien an de Beilerstroom, met bibliografie; Het aander leven: Een keuze oet de verhalen van Reijntjes; Ik heb nooit echt het vol geluk had. Verzamelde gedichten van Roel Reijntjes.

1945-heden
Allewel het eerste diel van de Geschiedenis van de Drentse literatuur eindigt bij 1956, kôs Henk Nijkeuter derveur um het twèeide diel te laoten begunnen bij 1945. Dat jaortal markeert niet allen het einde van WO II, maor de jaoren vlak nao de oorlog waren ok de anloop naor het ontstaon van Het Drents Genootschap, de Drentse Schrieverskring, maondblad Oeze Volk en de wiedere ontwikkeling in de Drentse literaire wereld.

In diel twèei (1945-heden) wordt under meer keken naor wat er binnen het literaire veld gebeurde, wat dat betiekende en wat er op de achtergrond speulde. Zoas bijveurbield: is de literaire opvatting ok veraanderd? En speulde bij Oeze Volk/Roet lichtkaans ok een generaotsieconflict met?

De rol van oetgevers wordt under de loep nummen en vraogen as ‘wat wordt er oetgeven en waorum’ komt an de orde.

De focus van diel twèei is veul brieder as van het eerste diel, umdat er naost de Drentstaolige literatuur andacht is veur Drentse schrievers die in het Nederlands in Roet publiceert en een bijdrage leverd hebt an de Drentse literaire wereld. Net as in diel ien komp ok de populaire literatuur, teniel en jeugdliteratuur an bod.

Naor zien eigen idee hef Nijkeuter as literatuurhistoricus de taok um een gedegen handboek of te leveren, waorin de interesseerde lezer of leek een idee kreg van de Drentse literatuurgeschiedenis. Waorin je alles opzuken kunt over het wark van schrievers, over tiedschriften, over teniel. En waorin een groot antal documenten vastlegd is, met een goeie verwiezing naor bronnen, zodat er een mooie basis is veur ien die wieder underzuuk doen wil.

Kiezen en veraandern
As dommit beide dielen klaor bint, hef Henk Nijkeuter roem twintig jaor lang een groot diel van zien vekaansies en vrije tied investeerd in het schrieven ervan. Ooit hef hij zôlf gedichten schreven, zoas

Kruuspunt
Zo vaok kom ik bij kruuspunten van wegen,
moet ik kiezen
waor gao ik hèn?
en gien één
die raod gef
of met veult,
altied weer zee ik eilanden
an ‘t einde van de kaort
maor kies ik veur de weg terug.

Bang en zwoor
wor ik ‘n zwarver
in mien eigen leven.

Elke keuze, zeg Henk, gelukkig of minder gelukkig, is een leermoment, de hiele inrichting van je leven is een kwestie van kiezen moeten. Deur een keuze kunt er dingen veraandern, zoas opa Nijkeuter de traditie van keuterboeren en scheupers deurbrak deur te kiezen veur een bestaon as fabrieksarbeider.

Het mooie van zien wark as archivaris is veur hum, dat hij bronnen die in de depots van het Drents Archief verscholen zit, zichtbaor maoken kan en het pebliek daormet kan laoten kennismaoken. En dat hij daorbij een gids wezen kan die mèensken verrast en leidt naor heur eigen geschiedenis.

Suze Sanders

Vraog&Antwoord

De streektaolenquête Vraog&Antwoord giet as een speer! Oflevering vier is 700 maol inevuld en da’s ja geweldig! Op dit moment lop enquête nummer vieve en t/m 31 december van dit jaor kuj daor nog an mitdoen. Vanof 1 jannewari 2014 giet de zesde alweer van start. Aj nog niet mitedaone hebt, kuj dus binnen een weke twee keer mitan doen!

Via het Thoesblad van het Huus van de Taol
(huusvandetaol.nl) kooj zo bij de vraogenliest terechte. Ie kunt vanzelf ok rechtstreeks der naor toe:
www.hetverhaalvanhetdrents.nl. Sprekers van het Grunnings kunt mitdoen an www.hetverhaalvanhetgronings.nl en woon ie in het overgangsgebied, dan doej gewoon an allebei mit. Toch?

Onder iedere honderd inzenders van de Drentse enquête wordt een boekenpakket verloot en de winnaar wordt op dinsdagmorgen op radio Drenthe tiedens het programma De Brink van Aaldert Oosterhuis bekend emaakt. Daor holdt Abel trouwens ok elke week een praotie over de enquête. Wij wilt iederiene die tot nou toe mitedaone hef, barre bedaanken veur de inspannings!

Drentse Boekenweek lôs

Mit het ansnieden van een krentenstoet (umdat het Drents de krent in de pap is en umdat wij Drenten niet krenterig bint) deed Commissaris van de Keuning Jacques Tichelaar de Drentse Boekenweek lôs.
Meer dan honderd meinsen vulden de neie Buningzaal van Warenhuis Vanderveen in Assen bij de feestelijk bijienkomst ter ere van dizze gebeurtenis.

Alle bezukers kregen een stoettrommegie mit een krentenbol.
Dit had weer te maken mit het Boekenweekkedo van dit jaor Vremd Volk. Belevenissen van een broodschriever, eschreven deur Anne Doornbos. Vanzelf las de schriever veur uut zien neie boekie, dat in de Drentse Boekenweek kedo egeven wordde an kopers van Drentheboeken.

In de overvolle zaal traden wieder Ria Westerhuis en Delia Bremer op, die tegeliekertied heur CD van Minnezinne prissenteerden. Daor staot de gedichten uut de dichtbundel Minnezinne op.

Optredens waren der ok van Gezienus Omvlee, mit light verse over Drenthe en van Roelof Keen en Leny Hamminga die veurlazen uut de neie bundel Dikke arms, kleine bienties die op 8 november uutkwam.
Muziek was der van het duo Jan en Jans, dat veurofgaond an de opening, al speulend deur Warenhuis Vanderveen het volk mitlokte naor de Buningzaal!
Nao ofloop kreeg iederiene het boekenweekkedo mit hen huus.

Wees ies bongelig!
Ie kunt weer mitdoen an een schriefwedstried van het Huus van de Taol! Dizze maol giet het over het schrieven van veurleesverhalen en -gedichten veur kiender. Wees ies bongelig en laot oe inspireren deur van alles en nog wat. Het verhaal mut vanzelf wel in het Drents eschreven worden, maar as daor fouten in zit, dan gef dat hielemaol niks. Het verhaal mag niet langer wezen as 1000 woorden en bij het gedicht maj het zôlf weten. Ie magt het verhaal ok inspreken en opsturen. De spelregels staot op de website van het Huus van deTaol.
(huusvandetaol.nl)